De wortels van het effectief altruïsme – door Vrij Nederland onlangs “liefdadigheid met een rekenmachine” gedoopt - liggen bij de Australische filosoof Peter Singer. Hij ontwikkelde in de jaren zeventig een nieuwe kijk op geven.
Paul Smeets legt uit wat de filosoof bezielde. ‘De gedachtegang van Singer was: als je naar een brandweerman kijkt die een kind uit een brandend gebouw redt, dan is zo'n man voor de rest van zijn leven een held,’ zegt hij. ‘Eigenlijk kunnen we met ons inkomen allemaal een of meerdere levens redden. Dat idee heeft Singer geïnspireerd om het invloedrijke boek The Life You Can Save te schrijven en mensen aan te zetten om een flink deel van hun inkomen aan een goed doel te doneren, op de meest kosteneffectieve manier.'
In het gedachtegoed van het effectief altruïsme staan meten, weten en rationele overwegingen centraal. Alles draait erom om geld te geven aan organisaties die daarmee de grootst mogelijke impact kunnen bereiken. In de Verenigde Staten gebruikt de onafhankelijke onderzoeksinstelling GiveWell bijvoorbeeld EA-principes en wetenschappelijk onderzoek om goede doelen aan te raden.
Vroeger was er onder effectieve altruïsten misschien wat meer focus op symptoombestrijding, maar die kritiek is nu niet meer terecht.—Paul Smeets
De nadruk op bewijs betekent niet dat alleen gemakkelijk meetbare kortetermijnprojecten goed scoren, zegt Paul Smeets. ‘Vroeger was er onder effectieve altruïsten misschien wat meer focus op symptoombestrijding, maar die kritiek is nu niet meer terecht. Er is veel meer aandacht voor systemische verandering. Verschillende onderzoeksinstanties zoals GiveWell [armoede & gezondheid], Giving Green [klimaat], Animal Charity Evaluators [dierenwelzijn & voedseltransitie] en Founders Pledge [toekomstige, existentiële risico's], raden verschillende, impactvolle goede doelen aan. Zo beoordeelt Fouders Pledge goede doelen die zich richten op de gevaren van kunstmatige intelligentie (AI) en pandemiën.’
‘Je moet natuurlijk niet alleen op systeemverandering inzetten,’ zegt Smeets. ‘Het is geen zwart-witverhaal. Als 250.000 kinderen een eenvoudig te genezen ziekte hebben die je acuut met een pilletje kunt oplossen, dan moet je dat natuurlijk ook doen. Er zijn zaken die je nu met weinig middelen en gestoeld op bewijs al kunt doen. En op de langere termijn kun je kijken wat je voor elkaar kunt krijgen in het ten goede veranderen van systemen. Beide benaderingen zijn hard nodig, nu en in de toekomst.’
‘Als donateur kan je ook best een aantal doelen vanuit persoonlijke betrokkenheid steunen. Daar maak je dan een potje voor. En daarnaast kun je een potje maken van bewezen effectieve goede doelen die je weloverwogen op basis van wetenschappelijk bewijs steunt,’ vervolgt Smeets.
En het hoeft niet alleen om geld te gaan. De 80.000 Hours-beweging kijkt bijvoorbeeld naar werk en hoe je vanuit je baan zoveel mogelijk impact kunt maken. ‘Jongeren maken zich druk om het klimaat en willen zoveel mogelijk resultaat zien,’ zegt Smeets. ‘Dat zie je niet alleen bij donaties, maar ook in hun carrièrekeuzes. Jongeren zijn bij een positieve impact van hun werk bereid met 10% minder salaris genoegen te nemen.’
Paul Smeets ziet zichzelf niet als een effectief altruïst, maar hij vindt de principes “krachtig”. Er is binnen de beweging veel ruimte voor de wetenschap en voor discussie. ‘De kwetsbare opstelling – denk met ons mee en geef ons feedback – spreekt mij als wetenschapper aan.’
'De maatschappij is niet statisch en de effectieve altruïsten bewegen mee. Nieuwe maatschappelijke problemen komen op. Waar je maximaal impact kunt hebben met je euro verandert dus ook. De EA-beweging is daar niet doof voor. Goede doelen kunnen zich bovendien aanmelden voor een beoordeling, als ze denken aan de hoge standaarden van de EA-beweging te kunnen voldoen.’
In Nederland bestaat de beweging uit verschillende organisaties. De bekendste zijn Effectief Altruïsme Nederland (EAN), Stichting Doneer Effectief, dat effectief geven toegankelijk en bekend maakt in Nederland, en de Tien Procent Club, een gemeenschap van mensen die 10% of meer van hun inkomen weggeeft aan bewezen effectieve goede doelen.
Hoe substantieel is de beweging in Nederland? 'Daar hebben we eigenlijk geen cijfers over,' zegt Smeets. 'Wat we wel weten is dat Stichting Doneer Effectief naast hun voorlichtingswerk ook een online doneerplatform aanbiedt, waarmee zij in de laatste driehonderd dagen al 1,2 miljoen euro hebben opgehaald. Steeds meer goede doelen die ik spreek vinden de principes aansprekend en willen ook volgens het EA-recept hun impact vergroten. Je zou dus kunnen zeggen dat het in opkomst is.'